De geheimen van kasteelterrein Engelenburg in Herwijnen

De afgelopen tijd hebben archeologen onderzoek verricht naar de fundamenten van kasteel Engelenburg en de historische boomgaard in Herwijnen. In het landschap is het omgrachte kasteelterrein nog goed herkenbaar. Samen met de ondergronds bewaarde fundamentresten vormt het een beschermd rijksmonument. Opgravingen in 1939, 1981 en 2003 legden al veel bloot, maar een hoop vragen bleven onbeantwoord. Door het nieuwe onderzoek is er meer duidelijk over de geschiedenis van het kasteel en de omgeving.

Combi-onderzoek

Onlangs waren er op locatie aanvullende onderzoeken. Er is een zogenaamde archeologische verwachting opgesteld door onafhankelijke onderzoeks- en adviesbureau RAAP. Ook is de grond in kaart gebracht door middel van grondradaronderzoek. Aan de hand van die uitslag zijn verkennende boringen uitgevoerd. Die controleerden de interpretatie van data en gaven meer inzicht in de opbouw van de bodem.

Foto: Albert Speelman

Projectleider Gerben Zielman van RAAP: “De gracht rondom het in de 19e eeuw gesloopte kasteel Engelenburg is tegenwoordig nog aanwezig, maar de fysieke restanten van het kasteel en bijgebouwen zelf liggen verborgen onder de grond. Als archeoloog krijg je maar zelden de kans om onderzoek te doen op zo’n bijzondere plek. Het grondradaronderzoek maakte meer duidelijk. We vonden puin-, zand- en kleilagen met veel brokken en mortel. Ook kwamen we de verdwenen gracht tegen. De combinatie van gegevens uit het grondradaronderzoek, booronderzoek, historische prenten en eerder uitgevoerde archeologische onderzoeken maakte het mogelijk om twee stenen brugpijlers, een bruggenhoofd, restanten van twee poortgebouwen en twee andere gebouwen te lokaliseren.”

Historische boomgaard

Ook heeft Stichting Landschapsbeheer Gelderland (SLG) onderzoek uitgevoerd naar de vervallen historische hoogstamboomgaard rond de gracht. SLG heeft hiervoor aanbevelingen opgesteld voor behoud en herstel in een uitvoeringsgericht herstelplan. Dit plan houdt rekening met het behoud van de ecologische waarden, behoud van beschutting enerzijds en openheid anderzijds, het wegwerken van achterstallig onderhoud van de nog levensvatbare fruitbomen en ook de oeverbegroeiing kent veel achterstallig onderhoud. Voor de toekomst bestaat ook de wens nieuwe fruitbomen aan te planten.

Met de nieuwe kennis over het kasteelterrein bekijkt een vrijwilligersgroep met SLG, de grondeigenaar, de regio-archeoloog en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) naar het beleefbaarder maken van het terrein. Er zijn verschillende ideeën om dat te realiseren. Komend jaar wordt een groep vrijwilligers opgeleid tot Hoogstambrigadiers. Deze brigade gaat aan de slag met de uitvoering van het herstelplan en het onderhoud van de fruitbomen daarna. Dat doen zij niet alleen op het kasteelterrein de Engelenburg, maar ook in de boomgaard van het naastgelegen kasteel Frissestein.

Bij dit onderzoek zijn diverse partijen betrokken: Provincie Gelderland, Gemeente West Betuwe, RCE, regio-archeoloog Huib Jan van Oort, RAAP, grondeigenaar familie De Lint, SLG en werkgroep Engelenburg.

Kasteel Engelenburg

In de middeleeuwen lag Herwijnen in het grensgebied tussen de rivaliserende gewesten Gelre en Holland. Vanaf de 11e eeuw stonden daar al versterkte huizen en kastelen. Ook kasteel Engelenburg was zo’n versterking voor edelen. Het was bezit van de Heren van Arkel. De oudst bekende bron over het kasteel dateert uit 1468 en vermeldt een huis met voorburcht en gracht. Over het uiterlijk ervan is weinig bekend. Het kasteelterrein is nu een beschermd rijksmonument.